1) XV. MENDETIK AURRERA EMATEN DIREN GIZA ALDAKETAK

XV. mendeak bizimoduaren eta gizakiak bere buruaz zeukan kontzeptuaren aldaketa handia ekarri zuen. Aldaketa horri Errenazimentu esaten zaio. Berrikuntza nagusiak esparru hauetan gertatu ziren: 


-EKONOMIA. Nazioarteko merkataritzaren eta bankaren sorrerarekin, dirua bihurtu zen jarduera guztien eragile. 
-POLITIKA. Estatu Nazionalak sortu eta monarkiak indartu egin ziren. Politika Elizaren babesetik aldendu zen. 
-BIZITZA ULERTZEKO MODUA. Indibidualismoaren gorakada, agintearen aurrean jarrera kritikoa, eta norbanakoaren askatasunaren baieztapena.

 
 Horrez gain, noblezia botere gehiago eskuratzeko ahaleginak egin zuen baita lortu ere; gainera  erregeek monarkia erdiratzailea sortzeko ideia mahaigaineratu zuten, nobleziaren laguntzarekin. Anabas honen barnean, literaturan ere aldaketa ugari gertatu ziren; korronte frantsesaren eragina pixkanaka-pixkanaka txikituz joan zen eta korronte berriak agertu ziren,  Italiakoak eta greko-latindarrak. Italian jatorri zuten korronteei esker Dante eta Bocaccioren lanak berpiztu zituzten.

2) ZEINTZUK DIRA ERLIJIOAN DITUZTEN ERAGINAK?

Aldaketa horiei Elizaren bizitza berritzeko behar larria eta premiazkoa gehitu behar zaizkio. Aita santu eta gotzain batzuek ardura handiagoa jarri zuten arteetan eta botereari eusten, fededunen espiritualtasunean baino. Era berean, behe-kleroak prestakuntza eskasa zuen eta ez zuen oso bizimodu eredugarria egiten. Herriaren heziketa-maila ere txikia zen eta azken judizioaren eta infernuaren beldurrez bizi zen.

Aldaketaren aldeko lehen ahotsetako bat Erasmo Rotterdamgoa(1469-1536) humanistarena izan zen. Besteak beste, biblia fededunek hitz egiten zituzten hizkuntzetara itzultzea proposatu zuen.

  

 * Erasmo Rotterdamgoa :

1466ko urriaren 28an jaio zen Rotterdamen.

Sasikume bat zen; aita, apaiza, eta haren neskamearen artean.

Erasmok Pariseko Unibertsitatean ikasi egin zuen, une hartan Greziaren eta Erromaren Errenazimendua indar handiz bizitzen zela.Aldi honetan segur aski aurkitzen du bere pentsamendu humanistikoa, gazte pentsalari askea baita ideia independenteko gaztea ere. Haren ideiak Europan izugarrizko eragina izan zuten, hainbat aldaketak sortuz.

Basilean hil zen, 1536ko uztailaren 12an.

3) ELIZA KATOLIKOA ETA ELIZA PROTESTANTEAREN ARTEKO ALDEAK

Eliza Katolikoa :

Erromatar Eliza Katolikoa  katolizismoan sinesten duten kristauen adierazpen handiena da.

Erromatar Eliza Katolikoa da gaur egun alhan diren gobernuz kanpoko erakundeen artean zaharrena. Erromatar erlijio katolikoa nagusi den herrialdeetan, Erromatar Eliza Katolikoa Eliza izenaz da ezaguna, besterik gabe. Termino horrek ez du balio Suediaren kasuan adibidez, «Eliza» esatean eliza protestantea ulertzen baita han.

Eliza Protestantea :

Erreforma Protestantea Eliza Katolikoa aldatzeko XVI. mendean sortutako mugimendua izan zen.

Mendebaldeko Europan Elizan barneko jokaera zitalek, barkamenen sal-ersoketek batik bat, eta "dotrina faltsutzat" jotakoek kristau asko kezkatzen zituzten.

Gauzak horrela, 1517an, Martin Luther barkamenen sal-erosketen kontrako 95 tesiak argitaratu zituen. Erreforma Protestantetik atera ziren eliza-ohitura nagusiak luteranismoa,

Eliza Katolikoan barnan, Erreforma Protestanteak Kontrarreforma ekarri zuen.

4) NOLA EMATEN DA KRISTAU EBANJELIZAZIOA

Ebanjelizazioa Ebanjelioa eta hedaduraz kristau erlijioa aldarrikatu eta zabaltzeko jardueren multzoa da, hala nola predikazioa bera, katekesia eta kristauen ekintzen multzoa. Ebanjelizazioa kristauen zeregin nagusietako bat da, Ebanjelioan bertan adierazten denez. Kristautasunetik kanpo, ordea, ebanjelizazioa kristau proselistismoa besterik ez da. 

* Munduaren ebanjelizazioa :

XV. eta XVI. Mendeetako aurkikuntza handiek mundu osoa abanjelizatzeko atea ireki zuen. Arazo handiak izan zituzten: distantzia luzeak, hizkuntzak, cultura,eta ohitura oso ezberdinak, sinesmen arrotzak… fedea ezartzeko, pentsatu zuten hobe zela herri indigenen cultura eta erlijioen arrasto guztiak desegitea eta fede katolikoan bataiatzea ez heziketarik ez irakaskuntzarik eman gabe.

5) XVIII EMATEN DEN GIZA ALDAKETA : ILUSTRAZIOA

XIII. mende osoan, Europa eta , bereiziki, Frantzian eta Ingalaterran nagusitu zen pentsamendu korronteari esaten zaio Ilustrazioa.Burgesiaren goraldi eta zientzien aplikazio teknikoen garapenari  lotuta zegoen mugimendua. Horren oinarrian filosofo frantsesen lanak eta arrazionalismoa daude: errealitate fisikoak aztertzeko erabilitako metodoa errealitate ekonomiko, politiko, erlijioso eta beste askori ere aplikatu nahi izan zioten. Gizartearen ideia eta pentsamoldeak aldatu egin nahi zituzten, hiru zutabeotan oinarrituz: gizabanakoaren balioa, arrazoimena eta aurrerapena. 

Politikan, ilustrazioaren isla despotismo ilustratua izan zen. Baina horrekin batera teoria errepublikar eta antikolonialistak agertu ziren eta horiek izango ziren Ilustrazioari amaiera emango zion iraultza burgesaren oinarri. Mugimendu horretako pertsonaia nagusiak Frantzian Montesquieu, Voltaire eta Rousseau izan ziren; Alemanian Wolff eta Kant. Italian eta Espainian Ilustrazioak etena eragin zuen gutxiengo ilustratu eta herri katolikoaren artean.

Bi filosofia-sistemen emaitzak izan zen:

    
* Arrazionalismoak gizakiaren arrazoiari ematen dio garantís osoa. Autoreari   loturiko argudio guztiak alde batera utzi eta frogapenaren berez konbentzitzen saiatzen da.

      
* Enpirismoarentzat , zentzumenen bidez baino ezin da lortu  ezagutzat.Metodo experimentala goratzen eta sustatzen du. 

Pentsaera ilustratuaren oinarrizko printzipioak puntu hauen bidez laburtu daitezke:

     *Arrazoia da arau eta bide bakarra

     *Giza-izaeran konfiantza izatea

     *Iragana gutxiestea

     *Aurrerapenen fede itsua.

6) ILUSTRAZIOA ERLIJIOAN DUEN ERAGINA

Pentsaera ilustratua eta Ilustrazioa hainbat giza aldaketa ekarri zituzten.

Frantziako Iraultzaren (1789) ekarpen handienetako bat Giza eskubideen aldarrikapena izan zen.

Dena den, Iraultzak alde negatiboak ere izan zituen. Besteak beste, egoera berria inposatzeko ahalegina, askotan indarkeriaz, eta iraganeko arrasto guztiak (erlijioa barne) ezabatzeko gogoa.

Frantziako Iraultzaren ondoren, Estatua eta Eliza independizatu egin ziren toki askotan. Hala ere, bien arteko arazoak ez ziren orduan bukatu. Herritarrak berberak ziren bi erakundeentzat; beraz, Elizaren eta Estatuaren ekintzek nahitaez egiten zioten oztopo elkarri.

 Eliza eta Estatua banatuz sortu zen egoera berriak hainbat neurri ekarri zituen eta horiek zuzenen eragin zioten Elizari:

-Kleroari pribilegioak kendu zizkioten eta erlijio-kongregazioak mugatu eta kendu zituzten; besteak beste, jesuitak.

-Ondasunak kendu zizkieten. Horiei esker mantentzen ziren, batez ere, monasterioak. Ondasunak kentzeari desamortizazio esaten zaio.

Desamortizazioak burgesia berri baten hazkundea bideratu zuen: ondasun haien erosle asko eta asko lanbide liberaletan ziharduten pertsonak izan ziren.

7) NOLA ULER DAITEKE ARRAZOIA ETA ERLIJIOAREN ARTEKO HARREMANAK

Erlijioan oso inportantea da arrazoia eta fedea bat joatea, bizitzari zentzua emateko.

Jainkoan fedea izatea bat dator elkarrizketarekin, egia aurkitzea…arrazoian honako hauek oso inportanteak.

Gauza irrazional guztiak fanatismoa, indarkeria, gorrotoa…etab bezala, ez dute zerikusirik ez fedearekin, ez maitasunarekin ezta Jainkoarekin ere.

Jainkoa, izaki bizidunak, Lurra…etab ezin dira  formula matematika batekin azaldu. Baina arrazoia fedearekin lagunduta, kreazioaren misterioa azal ditzakete, maitasuna, pertsonen duintasuna edo Jainkoaren presentzia adibidez.

Pertsonen bizitza zentzua dute arrazoia eta erlijioa batera doazenean, egia edo zuzena dena aurkitzeko.

Fedea (erlijioa) ikusten ez duguna da.

Arrazoia (filosofia) ikusten duguna da.

Moralarekin ere bat joan daitezke.

Filosofiak fedea azaltzen du eta arrazoia, berriz, fedea ulertzeko paper oso garrantzitsu bat egiten du.

8) XIX.MENDEAREN AMAIERATIK EMATEN DIREN ARIKETAK.

XVIII. mendearen erdiaz geroztik, gizartean gertatutako aldaketa sakonek ondorio garrantzitsuak izan zituzten herritarrengan. Beste batzuen artean, ekoizpen-sistema aldatu zen eta horrek langileriari eragin zion bereziki.

 

Ingalaterran, ehungintzan hasi zen fenomeno hura Industria Iraultza izenez ezagutzen dugu.Gizartean eragin handia izan zuen eta gizarte-maila berri baten sorrera ekarri zuen: langileria.

9) ERLIJIOAN IZAN ZUTEN ERAGINA

Egoera hark ekarri zituen ondorioak oso larriak izan ziren langileentzat:

-Herriak hustu egin ziren eta jendea hirietan pilatu zen.

-Hamalau ordutik gorako lanaldiak zituzten.

-Soldata lotsagarriak jasotzen zituzten, kaxkar jateko adinakoak besterik ez.

-Langileak makinen mende zeuden.

Arazo haien aurrean, langileriak zenbait jarrera hartu zituen, langileen egoera hobetzeko. Guztiek aldarrikatzen zituzten langileentzako bizi-baldintza hobeak kapitalaren eta Estatuaren aurrean. Jarrera haiek bat zetozen horretan.

Beste gizarte-mugimendu batzuek jabetza pribatua kentzea proposatzen zuten, berdintasunezko eta senidetasunezko gizartea sortzea, gizarte-harremanen eredu berria eratuz. Haien ustez, erlijioa botere ekonomikoaren asmakizun hutsa zen, langileak zapaltzeko asmakizuna.

Elizak ez zuen erreakzionatu XIX. Mendearen bigarren zatira arte. Kristau talde batzuek -Alemaniakoek eta Frantziakoek, batez ere- presioa egin zioten aita santuari, egoera dramatiko hari buruz hitz egin zezan.

1891an, Leon XIII.a aita santuak Rerum novarum entziklika plazaratu zuen; Elizak gizartearen egoerari buruz prestatuko lehen agiri ofiziala zen. Haren irakaspenak lau puntutan laburbildu daitezke:

-Langileak eskubidea du bizimodu duina izateko adinako soldata irabazteko.

-Jabetza pribatua izateko eskubidea, eginkizun soziala duela ahaztu gabe.

-Estatuak esku hartu behar du, eskubide publikoak eta pribatuak bermatzeko.

-Klase-borroka gaitzestea. Hala ere, langileek badute eskubidea, elkartuz, euren interesak babesteko.

AHULAK BABESTEA

Ekoizpena eta merkataritza oso jende gutxiren eskuetan daudenez, handiki eta aberats batzuek uztarria ezarri diote langile askori. Uztarri hori antzinako esklaboenaren oso antzekoa da. Gizabanakoaren eskubideen babesean, batez ere ahulak eta behartsuak hartu beharko dira aintzat. Aberatsek, beren burua babesteko nahikoa baliabide dutenez, ez dute babes publikoaren premia handirik; maila apalak, aldiz, inongo baliabiderik ez duenez, Estatuaren laguntza behar du.

Beraz, Estatuak soldatapeko jendea zaindu eta babestu behar du, bereziki, ez baitute inolako babesik.

                                                                                         Rerum novarum, 27

10) KONTZILIO VATIKANO II. ELIZA ETA GIZARTERAKO EKARPENAK

Vatikanoko II. kontzilio ekumenikoa Vatikano Hirian egindako Eliza Katoliko Erromatarraren kontzilio edo batzar multzoa izan zen, Eliza eguneratzeko asmoz sortua. Joan XXIII.a Aita Santuak deitu zuen 1962an, baina handik urte betera hil zenez, bere ondorengo Paulo VI.ak gidatu zuen 1965ean amaitu zen arte. Guztira lau batzar multzo egin ziren, 1962tik 1965era udazkenero.

Ekarpenek sakoneko aldaketa eragin zuten Elizaren barne- bizitzan :

- Kristau-espirituaren  onarpena katolikoak ez ziren elizetan.

- Laikoek Elizaren bizitzan duten zeregina onartzea.

- Erreforma liturgikoa. Ondorioz, ospakizun guztiak berritu ziren.

- Jainkoaren herri zen aldetik definitu zen Eliza.

Kontziliotik eratorri ziren bestek beste lau dokumentu handi: Elizari buruzko Konstituzio dogmatikoa, gaur egun Elizari buruzko Konstituzio pastorala, Dei Verbum Konstituzio dogmatikoa, eta Sancrosanctum concilium Konstituzioa.

Kontziliaok eragindako aldaketek ez zuten Elizaren barne-bizitzan bakarrik eragin, gizarte osoari eragin zioten. Hauek dira aldaketa horietako batzuk:

- Erlijio-askatasunaren adierazpena (egia katolikoa baino ezin zela onartu zioen ideiaren aurrean).

- Sortutako guztiaren ontasunaren eta gizakiak munduaren gain duen subiranotasunaren adierazpena. Jainkoak gizakia jarri du sorkuntzaren buru, Kristorekin osotasunera eramateko.

- Zientzien autonomia eta kulturaren eta aurrekuntzaren balioaren onarpena, betiere gizateriaren onerako balio badute.

- Kristauek munduan hartu beharreko konpromisoari bultzada argia: beste gizon-emakumeekin batera, justiziaren eta bakearen alde eta giza eskubideen defentsan egiten du lan.

- Behartsu eta baztertuenekiko kristauen konpromisoa.

- elizaren eta Estatuaren arteko bereizketa, elizak izan zezakeen edonolako botere-nahia baztertuz.

11) KONTZILIO VATIKANO II.AREN ONDOKO ALDAKETAK

1) Elizaren barneko aldaketak. Kontzilioaren ondoren

Kontzilioa amaitu zenean, Paulo VI.ak hainbat jarraibide garaitu zituen, berrikuntza hori guztia Elizaren bizitzan aplikatzeko:

-         Gotzainen Sinodoa sortu zuen eta askoz autonomia handiagoa aman zien herrialde bakoitzeko Gotzainen Batzarrei. Horrela, Elizak gehiago deszentralizatu zuen bere jarduna

-         Erreforma liturgikoa bultzatu eta garatu zuen. Sakramentu guztien errituak aldatu ziren eta pertsonen bizipenekiko hurbilagoak egin zituzten.

-         Populorum progresio entziklikarekiko kristauen konpromiso soziala eta politikoa bultzatu zituen eta Elizaren doktrina sozial berriaren oinarriak ezarri zituen

-         Parrokien bizitzan sinestun guztien parte-hartze handiagoa eskatu zen. Ildo horretan, eliza gazteak sendotu ziren; batez ere, Latinoamerikakoak, Afrikakoak eta Asiakoak.

-         Asko bultzatu zuten laikoen parte hartzea Elizaren bizitzan, esparru guztietan, baita ospakizunen esparruan ere. Horri dagokionez, ezkondutako pertsonentzako diakonotza sortu zen.

2) Elizarentzat, munduan egoteko beste modu bat

Kontzilioak, eta erlijio-askatasunari buruz egin zuen adierazpenak, Elizaren eta botere politikoen arteko erabateko independentzia eta herritar guztientzako kontzientzia-askatasuna onartu eta bultzatzen zituen. Horrek eragin handia izan zuen Espainian, Elizak babestu egin baitzuen 70eko hamarkadako bigarren erdialdean egin zen trantsizio politikorako prozesua.

Elizak uko egin zien, horrela, pribilegio mota guztiei, eta gizartean bere eginkizunaren lekukotza emanez eta behartsuenei lagunduz jarduteko konpromisoa hartu zen. Aldi berean, herrien arteko bizikidetzan eta garapenean konpromisoa hartu zuen mundu osoan.

Ekumenismoaren arloko lanak hasi ziren, Elizak Elizen Kontseilu Ekumenikoan parte hartuz.